Fact'ten Factoid'e Analiz'den Troliz'e

Herkese merhaba.
Twitter'daki TT listesinin değişmez elemanları; takipleşelim, GS'liler FB'liler BJK'liler takipleşiyor, o grup fanları bu grup fanlarına karşı vs gördüğümde bu işe (hangi iş mi, kime ne yararının olduğunu anlamadığım ve kendisinin büyüklüğünü göstermeye değil karşısındakinin "olumsuz" yanlarını ortaya çıkarmaya çalışan iş :) )anlam verme çabalarım sonuçsuz kalmakta idi. Taa ki Resim 1'de görülen kelime ile karşılaşana dek.

Factoid! Fact kelimesiyle ve oid son ekinin birleşiminden oluşan bu kelimenin mucidi Norman Mailer [1]. Bu kelime için Seslisozluk [2] Türkçe bir karşılık vermiyor, Tureng [3] ise ufak bilgi, yanlış olmasına rağmen genel kabul gören bilgi, uydurma, gerçekle ilgisiz, sahte, uçuk kaçık karşılıklarını veriyor. Lakin kelimenin mucidi Mailer kelimenin anlamını "facts which have no existence before appearing in a magazine or newspaper" [1,2], "gazete ya da dergide görünmeden(yayınlanmadan) önce var olmayan gerçek" olarak veriyor. Peki yayınlanmadan önce var olmayan gerçek nasıl oluyor da var oluyor? Resim 1'e baktığımızda factoid'e iki uçtan yönelim olduğu görülüyor. Bu yönelimleri Visiualthesaurus şöyle açıklıyor:

Resim 1-Factoid, kaynak http://www.visualthesaurus.com

• 1 numaralı madde gazetede yayınlanan herhangi bir haberi temsil ediyor. Bu noktadan sonra bu haberden kısa (genellikle bir cümlelik ve genellikle anlamsız) bir "habercik" oluşturuluyor (2 numaralı noktada) ve factoid yolu açılıyor.

• 3 numaralı madde ise factoid yolu var olan bir malumat/enformasyon üzerinden gidiyor. Bu noktada herkes tarafından alınabilen ve anlaşılabilen bir mesaj (malumat/enformasyon) var. Örneğin Çin Seddi'nin uzunluğu. Bu malumat/enformasyon üzerine kurulu olan "Çin Seddi uzaydan da görülebiliyormuş" (3 numaralı noktada) factoidi. Evet Çin Seddi uzun hem de çok lakin nereden çıktı uzaydan göründüğü? En basit soruyla uzaydan görüldüğünü hangi astronot söyledi? [5] Bu durumda da Oxford'un tanımında belirttiği gibi "güvenilmez malumatın/enformasyonun bir kısmının mütemadiyen tekrarı sonucu onun gerçek gibi kabul edilmesi" durumu ortaya çıkar. Hadi hayırlı olsun!

Tekrar dönelim Twitter'a. Twitter'da bu factoidlere sıkça rastlanmakta. TT olmuş tivitlere baktığınızda factoid'in bu mecralarda sıkça gezindiğini görebilirsiniz. Twitter'ın 140 karakterlik seri, sürekli ve bolca tekrar imkânı da kullanıma hazır olunca alın size yeni yeni factoidler. Bence bu factoidlerin bolcu kullanıldığı yorumlar ve oluşan trolizleri de Nuh Yılmaz'ın "Türk analizinde trolleşme temayülü" yazısından okuyabilirsiniz. Fact'ten factoid'e geçiş ister istemez analiz'den troliz'e geçişi de beraberinde getiriyor fikrindeyim.

 

Factoid'in anlam örgüsünü oluşturan hem ortaya çıkışı hem de sonrasında kullanımından dolayı Türkçe'ye tercihen tek kelimeden oluşan bir karşılık bulmamız gerektiğini, olmazsa "fektoyit" olarak dağarcığımıza katmamız gerektiğini düşünüyorum.  

Önerileriniz?

Güncelleme 15.04.2013: Factoid için "haberimsi" karşılığını gördüm lakin anlamı karşılamadığını düşünüyorum.

Kaynakça-Dipnot
[1] Vikipedi, http://en.wikipedia.org/wiki/Factoid 
[2] Seslisozluk, http://www.seslisozluk.net/?word=factoid&lang=tr-en
[3] Tureng,http://tureng.com/search/factoid 
[4] Oxford,http://oxforddictionaries.com/definition/english/factoid?q=factoid 
[5] Evet çok sıradan bir soru ama o astronot çıksa ve "Ben gördüm" dese ona da razı olduğumu ilan ediyorum.